Altınbaş Üniversitesi ve Türkiye Ekonomik ve Mali Araştırmalar Vakfı (TEMAR) tarafından Eski Maliye Bakanı Ziya Müezzinoğlu anısına “Cumhuriyetin Maliye ve İktisat Politikaları” paneli düzenlendi. Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 yıllık tarihinde uygulanan maliye ve iktisat politikaları, konuşmacı olarak katılım sağlayan Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez ve Emekli Büyükelçi Uluç Özülker tarafından ele alındı. Moderatörlüğünü Vakıf Başkanı Prof. Dr. Mehmet Hasan Eken’in yaptığı etkinliğe ayrıca Altınbaş Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Çağrı Erhan, TEMAR Vakfı Onursal Başkanı ve Hazine E. Müsteşarı Tevfik Altınok, yönetim kurulu üyeleri ve akademisyenler katılım sağladı.
Osmanlı Devletinden bu zamana kadar olan süreçte ekonomik anlamda Türkiye’nin nasıl ve hangi politikaları izlediğine dair ünlü ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez panelde önemli detaylar paylaştı. 100 yıllık bir tarihte ekonomik düzeyde başarılara imza atılsa da bu başarıların maalesef sürdürülemediğini söyleyen Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Eğilmez Cumhuriyetin ilk kurulduğu yıllarda Mustafa Kemal Atatürk’ün önemli başarılara imza attığını hatırlattı. Eğilmez sözlerine şöyle devam etti:
“Sanayisi olmayan, tarımda ilkel bir ülke devraldık. Kısacık zamanda 46 büyük yatırımla fabrikalar yapıldı”
“Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğunda Osmanlı’dan nasıl aldığımıza bakmamız lazım. 1923 yılında Türkiye’nin gayri safi yurt içi hasılatı 577 milyon dolar. Kişi başı gelir ise 45 dolar. Bugün geldiğimiz yerde 1,1 trilyon dolardayız, kişi başı gelir de 13 bin dolar. Dış ticaretimiz, ihracatımız 51 milyon dolardı, bugün 250- 300 milyar dolar, ithalat 87 milyon dolardı, bugün yine 300 milyar dolar. Dış ticaret açığımız 37 milyon dolar. Kapitülasyonlar kaldırılmıştı ama Lozan anlaşmasına göre Osmanlı’dan gelen ithalat rejimini 5 yıl süre ile devam ettirmek zorunda idik. Bunların kalkması 1929’u buldu. O yüzden Türkiye dış ticaret açığı verdi. Sonra 1929’da Türkiye kendine uygun politikalar izlemeye başladı ve dış ticaret açığı da ortadan kalktı. Osmanlı’dan gelen nüfusun sadece yüzde 5’i okuma yazma biliyordu. Sanayi hiç yok, sanayi devrimini yakalayamamışız. Tarımda son derece ilkel yöntemlerimiz var. Biz böyle bir ülke devraldık. Atatürk döneminde yapılan fabrikalara bakıldığında 46 tane büyük yatırım var. Bu kısacık zamanda inanılmaz bir atılım.”
“2005 senesinde zenginleştik ve Hollanda sendromuna girdik”
2005 yılının Türkiye’nin ekonomik anlamda bir dönüm noktası olduğunu, AB tam üyelik görüşmelerinden sonra yabancı sermayelerin geldiğini ve ülkenin “Hollanda Sendromu” yaşadığını hatırlatan Eğilmez, “Ben Cumhuriyet Dönemini ikiye ayırıyorum, başarılı bir dönemimiz var, Atatürk dönemi. Sonraki dönemlerde ara ara başarılar var ama sürdürülememiş. 2005 yılı ise Türkiye için dönüm noktasıdır; AB tam üyelik müzakerelerine karşılıklı olarak girmişti. 2006 yılında Türkiye’ye sadece 1 yılda 22 milyar dolar yabancı sermaye aldı. 1925 ile 2005 yılları arasında Türkiye’ye gelen toplam yabancı sermaye 15 milyar dolardır. 2005 ile 2010 arasında toplamda da 72 milyar dolar doğrudan yabancı sermaye gelmişti ve Türkiye Hollanda sendromu yaşadı. Bol döviz girdisi oldu. Kendimizi zengin hissettik bol paralar harcadık. Ama bu zenginliğimizi iyi değerlendiremedik. Yüksek teknolojili sanayiye yatırım yapmadık. Bu arada Türkiye sıkı para politikası izledi, enflasyonu kontrol altına aldı, kur sabitlendi ve biz o sırada cari açık verdik. Bu da geleceğe dair inanılmaz sorunlara yol açtı. Bu dönemin kur politikası dalgalı kur politikası idi, kur serbestti ve çok az müdahale ediliyordu kura, 2013 sonrasında işler değişti. Piyasa ekonomisinden adım adım uzaklaşma başladı. Türkiye, AB ile sıkı ilişkini kaybetti, politika belirsizlikleri ortaya çıkmaya başladı. Dalgalı kurda devalüasyon yaptık mesela. Serbest piyasada faiz belirledik. Özellikle 2018’den sonra başkanlık sisteminden sonra ekonomi politikasını kaybettik” dedi.
“3 türlü ülke var, gelişmiş, gelişmekte olan ve ‘Arjantin ve Türkiye’”
Ekonomik krizden çıkmak için her ülkenin kendi özelinde değerlendirme yapmasını, başka ülkelerin uyguladığı politikaların bir diğer ülkede aynı sonucu vermeyeceğini ama hangi politika izlenirse izlensin bilimden kopulmaması gerektiğinin önemle altını çizen Eğilmez ayrıca Türkiye-Kore kıyaslamasını da katılımcılarla paylaştı. 1980’li yıllarda Türkiye’nin Kore’den daha iyi şartlara sahip olmasına rağmen son yıllarda özellikle doğru teşvik yönteminin ve eğitimin Kore’yi kalkındırdığını söyleyen Eğilmez, “1980’lerde Türkiye ve Kore kıyaslaması çok konuşulur. 1980’lerde Kore’nin kişi başı geliri 1950 dolar, Türkiye 2050 dolar idi. Bugün Kore 37 bin dolar, Türkiye ise 13 bin dolarda. Kore ile kıyasladığımızda çok ciddi bir başarısızlık var. Kore teşvik sistemini olağanüstü doğru kullanmış durumda. Mesela marka seçmiş ve bu markaları dünya markası haline getirmiş. Biz de önümüze gelene, büyümesine bakmadan herkese tanıdık diye teşvik vermişiz. 250 yıldır tekstil sektöründe olup da marka yaratamamış tek ülke Türkiye’dir. Biz niye Kore kadar başarılı olamadık sorusunun bir diğer yanıtı da eğitim sistemidir. Ülkemizde hiçbir zaman doğru değildi ama gittikçe daha da kötü olmaya başladı. Kore’de çocuklar 12 saat okulda. Bu 12 saat sadece ders yok tabi çocuklar orada hobi, yetenek ediniyorlar. Okullarda hademe yok, temizliklerini de kendileri yapıyorlar ve sorumluluk bilinci artıyor. Diğer bir can sıkıcı konu ise Balkanlar… Düne kadar komünizm altında olan ve ilerleyemediğini düşündüğümüz Balkanlar inanılmaz bir gelişim sağlıyor. Bugün Romanya ve Bulgaristan’da kişi başı gelir 17 milyon dolar. Bizde 13 milyon dolar. En kötüsünü de en sona sakladık; bana hep sorarlar ‘Arjantin gibi olur muyuz’ diye ama maalesef Arjantin bizden iyi. Bir ekonomist ‘3 tür ülke vardır’ diyor; “gelişmiş, gelişmekte olan ve Arjantin.” Ben oraya Türkiye’yi de ekledim. Yani gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkeler ve ‘Arjantin ve Türkiye’. Bu iki ülkenin inanılmaz bir potansiyeli olmasına rağmen siyaset işin içine girince maalesef bu duruma gelindi. Biz de doğru adımlar atamadığımız için bir türlü ilerleyemiyoruz” şeklinde konuştu.
“Siyaset ve ekonomi ayrılmalı”
Türkiye’nin her krizden 1 yıl içinde çıktığını asıl sorunun ekonomik sorun olmadığının altını çizen Eğilmez güven kaybının daha büyük sorun olduğuna değindi. Ekonominin artık siyasetten uzaklaşması gerektiğini de hatırlatan Eğilmez sözlerini şöyle sonlandırdı:
“Bizim Türkiye olarak çok sorunumuz var. Ama en kolay çözülebilecek olanı ekonomik sorundur. 50 -60 milyar dolarla büyük oranda çözersiniz. Türkiye girdiği hiçbir krizden 1 seneden fazla kalmıyor, çıkıyor. Ama artık eskiden yaşadığımız ekonomik kriz ile bugün yaşadığımız ekonomik sorun arasındaki en büyük sorun güven kaybı. Birbirimize olan güveni kaybettik, demokrasimizi kaybettik… Yapısal reform deyip duruyoruz, en büyük yapısal reform zaten Atatürk zamanındaydı. Ama biz bunları bozduk. Bunları boza boza bugüne geldik, tekrar onları yapmak zorundayız. Basa döneceğiz, hukuku tekrar restore edeceğiz. Bugünlere gelirken bizler de seyrettik, mesela; Cumhuriyet burjuvazi üzerine düşeni yapmamıştır. Tarikatlar Türkiye’de yurtlar kurdu, bütün çocukları ele geçirdi. Cumhuriyet burjuvazi yurtlar açamadı. Her şehirde 10 tane yurt yapamaz mıydı? O çocukları bedava okutamaz mıydı? Tarikatlar yaptı işte. Hep beraber seyrettik. Çocuklara bu dünya yalan dediğinizde çocukların dünya ile bağını koparıyorsunuz. Nüfusun yüzde 50’sini böyle kaybettik.”
“Siyasetin karışmadığı konularda başarılı, karıştığı konularda başarısız oluyoruz”
“Siyasetin karışmadığı bütün teknik konularda başarı var. Karıştığı bütün teknik konuları da mahvetmiştir. Batılıların keşfettiği en ciddi olay bu. Mesela; enflasyonla mücadele. Bu talimatı merkez bankası veriyor çekiliyor, nasıl mücadele edileceğini teknisyenler karar veriyor. Bizde öyle değil. Böyle olunca da olay yanlış ilerliyor. Mesela futbolla voleybola bakın, futbolda siyaset olduğu için ne durumdayız voleybolda siyaset olmadığı için ne kadar başarılıyız. Bizim en ciddi sorunlarımızdan biri; siyaset her işin içinde. Ayrıca çok fazla konunun içinde nerede olduğumuz da belli değil.”