Ben bilmezdim.
Elbette bilenleri vardır.
İzmir Türk Kırmızısı’nın dünyaya açılan kapısıymış. Önce “Türk Kırmızısı” nedir? Onu tanıyalım.
Kırmızı renginin Türk rengi olduğunu bilirdim, ama elimdeki kitabı okuyuncaya kadar tekstil alanında kırmızı renginin bizden çıkıp, dünyayı ele geçirdiğini bilmezdim.
Turan Şahin’in “Türk Kırmızısı” adlı kitabını okuduğumda kırmızı hakkındaki öğrendiklerimi sizlerle de paylaşmak istedim.
Her ne kadar çocukluğumuzdan beri duyduğumuz; “Türk’ün gözü aldadır” sözcüğünü bilsek de Turan Şahin’in kitabını okuyana kadar kırmızı renginin büyüleyici hikayesinde; İzmir’in, Edirne’nin, Bursa’nın ve bugün Yunanistan sınırları içinde bulunan Embelek’in ev sahipliği yaptığını bilmezdim.
Dış pazarlara açılışını ise1797 yılı arşivlerinden şöyle öğreniyoruz.
“İzmir, Avrupa için bilgi akışının sağlandığı en önemli ticari merkezdir. Türk Kırmızısı söz konusu olduğunda bu özelliğini 1797 tarihine kadar korumuş olması hayli düşündürücüdür. Keza4 Mart 1797 tarihinde Çeşme Limanı’na Cezayir’den gelen ve Trablusgarp Ocağı vekillerini getiren bir İsveç gemisi yanaşır. İsveç’e dönüşü sırasında yapılan gümrük kontrolünde gemide nereden yüklendiği tespit edilemeyen kaçak 11 varil kırmızı boya bulunur ve yetkililerce el konulur. İzmir’de izinsiz yüklenmiş olması muhtemel 11 varil Türk Kırmızısı boya, varili 25 kuruşa satın alınır, ihtiyaç olduğu gerekçesiyle donanmaya teslim edilir.
Evet, bir kimya şaheseri olan bu buluş, bir çalı kökünden yedi kıtaya yayılmış Türk zekâsının, Türk biliminin yüksek bir eseri olarak İngiliz, Fransız ve Hindistan Ordularının üniformalarının önce bizim bayrağımızın sonra Amerikan özgürlük savaşında galip çıkan tarafın bayrağının rengini ve kumaşını oluşturmuştur. Her bir millet bizden yürüttüğü kırmızı rengiyle, ayrı bir medeniyete ve ayrı bir zenginliğe kavuşturmuştur.
Mesela kırmızı örtülerin serildiği saha dolayısıyla Fransa’da Mulhouse, (La Mer Rouge) Kırmızı Deniz olarak anılmaktadır.
Küçük bir pamuk parçasının Dünya’yı ele geçirme macerası bugün Yunanistan sınırları içinde bulunan Embelek’te Türk Konağı adlı bir müzede yaşamaktadır.
İngiltere’de Manchester’de21 Temmuz 1788’de Manchester Mercury Gazetesi’nde şöyle bir ilan yayınlanır: “Delaunay ve Payant, sevgili arkadaşlarına ve kamuoyuna Crumpfal’da bulunan boya fabrikalarını tamamladıklarını bildirmek için izin istemektedir. Kalıcı Türk Kırmızısı rengiyle boyayıp, 3 ya da 4 hafta sonraya hazır şekilde iade etmek üzere pamuk ipliği çilesi almak için hazırdır. Numune, fiyat ve şartlar hakkında bilgi için Ridge Meydanı’nda bulunan Charles Payant’a başvurunuz.”
Evet, İzmir Çeşme Limanı’ndan önce Avrupa’ya sonra da Avrupa eliyle dünyaya tanıtılan Türk Kırmızısı bugün dünyayı ele geçirmiş bir renktir
Al Bayrağımızın muhteşem kırmızısının Dünya’da sahip olduğu etki alanını bir doktora tezi çapında bize anlatan Turan Şahin’in bu kitabının Türk Dünyası için de önemli bir kaynak oluşturacağına inanıyorum.
(Not: Turan Şahin’in Türk Kırmızısı Kitabı Ötüken Yayınevi tarafından yayınlanmış olup, iletişim adresi: 0212 251 03 50)